2012-04-18 14:39:20
«Εάν υπάρξειδιαμάχη μεταξύ της κυριαρχίας της Ενώσεως και της κυριαρχίας των κρατών που τηναπαρτίζουν υπό την παρούσα φάση, τότε θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η ήττατης πρώτης. Δεν είναι πιθανό ότι θα επιχειρηθεί σοβαρά μια τέτοια διαμάχη. Εάν,όμως, ένα μέλος αποφασίσει να αποσυρθεί από το συμβόλαιο, τότε δύσκολα θαμπορέσει να αντικρούσει κανείς το δικαίωμά του να το πράξει και η ομοσπονδιακήκυβέρνηση σύντομα δεν θα μπορέσει να διατηρήσει τις απαιτήσεις της».
Αυτά τα έγραψε ο Alexis de Tocqueville, ένας από τους πλέονδιορατικούς ξένους παρατηρητές εκείνης της εποχής αναφορικά με τις προοπτικέςτων ΗΠΑ. Ακόμη και εκείνος, όμως, δεν προέβλεψε το αποτέλεσμα του εμφυλίουπολέμου.
Παρομοίως, κατά τις τελευταίες δέκα ημέρες που ήμουν στις ΗΠΑ, ανακάλυψα ότι οικαλά πληροφορημένοι Αμερικανοί πιστεύουν πωςη ευρωζώνη δεν θα επιβιώσει. Κι αυτό γιατί εκεί βλέπουν ένανγάμο οικονομικών συμφερόντων, όπως και ο Tocqueville έβλεπε στις ΗΠΑ έναν γάμοπολιτικών συμφερόντων.
Ο παραλληλισμός μπορεί να είναι ανακριβής, αλλά είναι διαφωτιστικός. Είναιανακριβής γιατί η ευρωζώνη δεν είναι χώρα. Εάν όντως ήταν χώρα, τότε θαμπορούσε να διαχειριστεί πολύ ευκολότερα τα οικονομικά προβλήματα πουαντιμετωπίζει. Είναι, ωστόσο, διαφωτιστικός γιατί δείχνει πως η επιβίωση οποιουδήποτεπολιτικού οικοδομήματος εξαρτάται από την ισχύ τόσο της κεντρόφυγου όσο και τηςκεντρομόλου δυνάμεως. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, η πρώτη ήταν αρκετή για να πείσειτην ομοσπονδία να επιχειρήσει την αποστασία. Η κεντρομόλος δύναμη, όμως, ήτανπιο ισχυρή, με αποτέλεσμα να ηττηθεί αυτή η αποστασία.
Τι ισχύει, όμως, ωςπρος αυτές τις δυνάμεις στην ευρωζώνη;
Οι φυγόκεντρες οικονομικές δυνάμεις είναι οδυνηρά σαφείς. Πρώτον, η ευρωζώνηείναι μία νομισματική ένωση χωρίς δημοσιονομική στήριξη. Κατά συνέπεια, η πίεση της προσαρμογής επιρρίπτεται κυρίωςστην ανελαστική αγορά εργασίας. Δεδομένου, μάλιστα, ότι οστόχος είναι ο χαμηλός πληθωρισμός, θα υπάρξουν πτωτικές πιέσεις στουςονομαστικούς μισθούς. Το αποτέλεσμα θα είναι εκτίναξη της ανεργίας, κατάρρευσητων οικονομιών και αποπληθωρισμός του χρέους.
Δεύτερον, η γέννηση του ευρώσυνέβη σε μία εποχή μεγάλης πιστωτικής επέκτασης. Η συνεπαγόμενησύγκλιση των επιτοκίων ενισχύθηκε και από την εξαφάνιση των spreads κινδύνου.Το αποτέλεσμα ήταν η εκτίναξη του διασυνοριακού δανεισμού τόσο για τον ιδιωτικόόσο και για τον δημόσιο τομέα, που μείωσε τις πιέσεις για δημοσιονομικήενοποίηση στις χώρες υψηλού χρέους (όπως η Ιταλία) και οδήγησε στην εμφάνισητων τεράστιων ανισορροπιών στα ισοζύγια πληρωμών αλλά και σημαντικών αποκλίσεωνστην ανταγωνιστικότητα.
Ακολούθησαν τα χρηματοοικονομικάσοκ, που επέφεραν «απότομο φρένο» στη χρηματοδότηση, κατάρρευση του δανεισμού καιτων δαπανών στον ιδιωτικό κλάδο και κύμα δημοσιονομικών κρίσεων.
Τρίτον, με τέτοια κρίση, η ευρωζώνη δεν έχει κάποιον αποτελεσματικό τρόπο ναδιατηρήσει τα τραπεζικά συστήματα, να χρηματοδοτεί τις χώρες που αντιμετωπίζουνπροβλήματα και να εξασφαλίσει την προσαρμογή. Αντιθέτως, αυτό που βλέπουμε είναι αυτοσχεδιασμοί: τοαεροσκάφος της ευρωζώνης ανασχεδιάζεται ενώ συντρίβεται.
Ας δούμε τώρα τις φυγόκεντρες πολιτικές δυνάμεις. Υπάρχουν δύο:
Πρώτον: Η αλληλεγγύη παραμένειεθνική υπόθεση. Θυμηθείτε ότι πρόκειται για τα πιο γενναιόδωρακοινωνικά κράτη στον κόσμο. Παρ' όλα αυτά, ο στόχος για συγκριτικά μικρήδιασυνοριακή χρηματοδότηση ώστε να βοηθηθούν οι οικονομίες που βρίσκονται σεδύσκολη θέση, αποδείχθηκε πολύ δύσκολος. Γι' αυτό η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζααναδείχθηκε de facto βασικός διασυνοριακός χρηματοδότης.
Δεύτερον: Η ισχύς παραμένει εθνική υπόθεση. Στην περίπτωση του ευρώ, η ισχύς επικεντρώνεται στη Γερμανία,που είναι και ο μεγαλύτερος πιστωτής. Κατά συνέπεια, η ευρωζώνη λειτουργεί,πολιτικά τουλάχιστον, ως ένας πολυκρατικός διακανονισμός και όχι ως χώρα. ΟιΓερμανοί αντιλήφθηκαν αυτό το πρόβλημα εξαρχής. Οι Γάλλοι, όμως, όχι.
Τέλος, ας αναλογιστούμε την ιδεολογία. Η πιο σημαντική κεντρόφυγος δύναμη είναιη ευρείαδιαφωνίαως προς το τι πήγε λάθος. Ειδικότερα, η κυρίαρχη γερμανικήάποψη είναι πως η κρίση αντικατοπτρίζει τη δημοσιονομική απειθαρχία. Άλλοι,όμως, επιμένουν (δικαίως) ότι το βασικό πρόβλημα ήταν ο υπερβολικός δανεισμός,η απόκλιση στην ανταγωνιστικότητα και οι εξωτερικές ανισορροπίες.
Η διαφωνία αυτή έχει σημασία επειδή η προσαρμογή δεν μπορεί να επιβληθεί.Δεδομένου ότι υπάρχει η δυνατότητα επιλογής εξόδου από την ευρωζώνη, ηπροσαρμογή θα πρέπει να αποτελέσει προϊόν διαπραγμάτευσης. Σε μία τέτοιαδιαπραγμάτευση, όμως, οι πιστωτές θα πρέπει νααποδεχθούν τον ρόλο που διαδραμάτισαν στην κρίση. Εάν θέλουν ναδιατηρήσουν τα πλεονάσματά τους, θα πρέπει να χρηματοδοτήσουν τους δανειστές.Εάν θέλουν να αποπληρωθούν, θα πρέπει να καταγράψουν έλλειμμα. Οι δύο πλευρές,χρηματοδότηση και εμπόριο, πρέπει να ευθυγραμμιστούν.
Το ερώτημα είναι εάν αυτές οι φυγόκεντρες δυνάμεις είναι αρκετά ισχυρές ώστε ναδιασπάσουν το σύστημα. Σε αυτό το σημείο, όμως, θα πρέπει να εξεταστούν και οικεντρομόλες δυνάμεις.
Η βασική οικονομική δύναμη που κρατά ενωμένο το σύστημαείναι ο φόβος διάσπασης. Για τις χώρες που βρίσκονται στη δίνητης κρίσης, ένα ακόμη κίνητρο είναι οι χρήσιμες πιέσεις για μεταρρυθμίσεις.Πολλοί πιστεύουν ότι το ενιαίο νόμισμα μακροπρόθεσμα θα αποδώσει. Η θέση αυτή,όμως, θα πρέπει να συμψηφιστεί με το κόστος της αντιμετώπισης των κρίσεων καιτης μείωσης της διασυνοριακής χρηματοοικονομικής ενοποίησης.
Η βασική πολιτική δύναμη είναι η δέσμευση στη ιδέα μιας ενοποιημένης Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή ελίτ έχει επενδύσει τεράστιες δυνάμειςσε αυτό το project. Οιδιεθνείς παρατηρητές συχνά υποτιμούν αυτό το ιδιαίτερα σημαντικό κίνητρο. Ανκαι η ευρωζώνη δεν είναι χώρα, είναι κάτιπολύ μεγαλύτερο από μία απλή νομισματική ένωση.
Για τη Γερμανία, η οποία είναι και το πιο σημαντικό μέλος, η ευρωζώνη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος μιας διαδικασίαςολοκλήρωσης με τα γειτονικά κράτη, που συνέβαλε στη δημιουργίακλίματος σταθερότητας και ευημερίας μετά τις καταστροφές του πρώτου μισού του20ού αιώνα. Για τα μεγάλα μέλη της ευρωζώνης αυτά που διακυβεύονται έχουντεράστια σημασία.
Η μεγάληιδέα που ενώνει τα κράτη-μέλη λοιπόν αφορά τη θέση τους στην Ευρώπη και στονκόσμο. Η πολιτική ελίτ των ευρωπαϊκών χωρών και η πλειονότητατου πληθυσμού εξακολουθούν να πιστεύουν στη μεταπολεμική ατζέντα, αν και ίσωςόχι με το ίδιος πάθος. Με τους πιο στενούς οικονομικούς όρους, ελάχιστοιθεωρούν ότι η συναλλαγματική ευελιξία θα βοηθούσε. Πολλοί εξακολουθούν ναπιστεύουν ότι οι υποτιμήσεις απλούστατα θα δημιουργούσαν μεγαλύτερο πληθωρισμό.
Εάν όντως πρόκειται για έναν απλό γάμο συμφερόντων, τότε το πιο πιθανό σενάριοθα ήταν εκείνο ενός δύσκολου διαζυγίου. Είναι, όμως, κάτι πολύ περισσότερο απόέναν γάμο συμφερόντων, παρότι απέχει ακόμη πολύ από το να εξελιχθεί σεδημοσιονομική ένωση. Οι ξένοι παρατηρητές δεν θα πρέπει να υποτιμούν την ισχύ της θέλησης που βρίσκεται πίσω από το ευρώ.
Η πιο πιθανή έκβαση -που δεν είναι καθόλου βέβαιη- είναι ένας συμβιβασμόςανάμεσα στις γερμανικές ιδέες και στην άστατη ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Θααυξηθεί η στήριξη προς τις χώρες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Ο πληθωρισμόςστη Γερμανία θα ενισχυθεί και το εξωγενές της πλεόνασμα θα μειωθεί. Η προσαρμογή θα γίνει. Θα είναι ένας δυστυχισμένος γάμος. Αλλά θα επιβιώσει. ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Αυτά τα έγραψε ο Alexis de Tocqueville, ένας από τους πλέονδιορατικούς ξένους παρατηρητές εκείνης της εποχής αναφορικά με τις προοπτικέςτων ΗΠΑ. Ακόμη και εκείνος, όμως, δεν προέβλεψε το αποτέλεσμα του εμφυλίουπολέμου.
Παρομοίως, κατά τις τελευταίες δέκα ημέρες που ήμουν στις ΗΠΑ, ανακάλυψα ότι οικαλά πληροφορημένοι Αμερικανοί πιστεύουν πωςη ευρωζώνη δεν θα επιβιώσει. Κι αυτό γιατί εκεί βλέπουν ένανγάμο οικονομικών συμφερόντων, όπως και ο Tocqueville έβλεπε στις ΗΠΑ έναν γάμοπολιτικών συμφερόντων.
Ο παραλληλισμός μπορεί να είναι ανακριβής, αλλά είναι διαφωτιστικός. Είναιανακριβής γιατί η ευρωζώνη δεν είναι χώρα. Εάν όντως ήταν χώρα, τότε θαμπορούσε να διαχειριστεί πολύ ευκολότερα τα οικονομικά προβλήματα πουαντιμετωπίζει. Είναι, ωστόσο, διαφωτιστικός γιατί δείχνει πως η επιβίωση οποιουδήποτεπολιτικού οικοδομήματος εξαρτάται από την ισχύ τόσο της κεντρόφυγου όσο και τηςκεντρομόλου δυνάμεως. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, η πρώτη ήταν αρκετή για να πείσειτην ομοσπονδία να επιχειρήσει την αποστασία. Η κεντρομόλος δύναμη, όμως, ήτανπιο ισχυρή, με αποτέλεσμα να ηττηθεί αυτή η αποστασία.
Τι ισχύει, όμως, ωςπρος αυτές τις δυνάμεις στην ευρωζώνη;
Οι φυγόκεντρες οικονομικές δυνάμεις είναι οδυνηρά σαφείς. Πρώτον, η ευρωζώνηείναι μία νομισματική ένωση χωρίς δημοσιονομική στήριξη. Κατά συνέπεια, η πίεση της προσαρμογής επιρρίπτεται κυρίωςστην ανελαστική αγορά εργασίας. Δεδομένου, μάλιστα, ότι οστόχος είναι ο χαμηλός πληθωρισμός, θα υπάρξουν πτωτικές πιέσεις στουςονομαστικούς μισθούς. Το αποτέλεσμα θα είναι εκτίναξη της ανεργίας, κατάρρευσητων οικονομιών και αποπληθωρισμός του χρέους.
Δεύτερον, η γέννηση του ευρώσυνέβη σε μία εποχή μεγάλης πιστωτικής επέκτασης. Η συνεπαγόμενησύγκλιση των επιτοκίων ενισχύθηκε και από την εξαφάνιση των spreads κινδύνου.Το αποτέλεσμα ήταν η εκτίναξη του διασυνοριακού δανεισμού τόσο για τον ιδιωτικόόσο και για τον δημόσιο τομέα, που μείωσε τις πιέσεις για δημοσιονομικήενοποίηση στις χώρες υψηλού χρέους (όπως η Ιταλία) και οδήγησε στην εμφάνισητων τεράστιων ανισορροπιών στα ισοζύγια πληρωμών αλλά και σημαντικών αποκλίσεωνστην ανταγωνιστικότητα.
Ακολούθησαν τα χρηματοοικονομικάσοκ, που επέφεραν «απότομο φρένο» στη χρηματοδότηση, κατάρρευση του δανεισμού καιτων δαπανών στον ιδιωτικό κλάδο και κύμα δημοσιονομικών κρίσεων.
Τρίτον, με τέτοια κρίση, η ευρωζώνη δεν έχει κάποιον αποτελεσματικό τρόπο ναδιατηρήσει τα τραπεζικά συστήματα, να χρηματοδοτεί τις χώρες που αντιμετωπίζουνπροβλήματα και να εξασφαλίσει την προσαρμογή. Αντιθέτως, αυτό που βλέπουμε είναι αυτοσχεδιασμοί: τοαεροσκάφος της ευρωζώνης ανασχεδιάζεται ενώ συντρίβεται.
Ας δούμε τώρα τις φυγόκεντρες πολιτικές δυνάμεις. Υπάρχουν δύο:
Πρώτον: Η αλληλεγγύη παραμένειεθνική υπόθεση. Θυμηθείτε ότι πρόκειται για τα πιο γενναιόδωρακοινωνικά κράτη στον κόσμο. Παρ' όλα αυτά, ο στόχος για συγκριτικά μικρήδιασυνοριακή χρηματοδότηση ώστε να βοηθηθούν οι οικονομίες που βρίσκονται σεδύσκολη θέση, αποδείχθηκε πολύ δύσκολος. Γι' αυτό η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζααναδείχθηκε de facto βασικός διασυνοριακός χρηματοδότης.
Δεύτερον: Η ισχύς παραμένει εθνική υπόθεση. Στην περίπτωση του ευρώ, η ισχύς επικεντρώνεται στη Γερμανία,που είναι και ο μεγαλύτερος πιστωτής. Κατά συνέπεια, η ευρωζώνη λειτουργεί,πολιτικά τουλάχιστον, ως ένας πολυκρατικός διακανονισμός και όχι ως χώρα. ΟιΓερμανοί αντιλήφθηκαν αυτό το πρόβλημα εξαρχής. Οι Γάλλοι, όμως, όχι.
Τέλος, ας αναλογιστούμε την ιδεολογία. Η πιο σημαντική κεντρόφυγος δύναμη είναιη ευρείαδιαφωνίαως προς το τι πήγε λάθος. Ειδικότερα, η κυρίαρχη γερμανικήάποψη είναι πως η κρίση αντικατοπτρίζει τη δημοσιονομική απειθαρχία. Άλλοι,όμως, επιμένουν (δικαίως) ότι το βασικό πρόβλημα ήταν ο υπερβολικός δανεισμός,η απόκλιση στην ανταγωνιστικότητα και οι εξωτερικές ανισορροπίες.
Η διαφωνία αυτή έχει σημασία επειδή η προσαρμογή δεν μπορεί να επιβληθεί.Δεδομένου ότι υπάρχει η δυνατότητα επιλογής εξόδου από την ευρωζώνη, ηπροσαρμογή θα πρέπει να αποτελέσει προϊόν διαπραγμάτευσης. Σε μία τέτοιαδιαπραγμάτευση, όμως, οι πιστωτές θα πρέπει νααποδεχθούν τον ρόλο που διαδραμάτισαν στην κρίση. Εάν θέλουν ναδιατηρήσουν τα πλεονάσματά τους, θα πρέπει να χρηματοδοτήσουν τους δανειστές.Εάν θέλουν να αποπληρωθούν, θα πρέπει να καταγράψουν έλλειμμα. Οι δύο πλευρές,χρηματοδότηση και εμπόριο, πρέπει να ευθυγραμμιστούν.
Το ερώτημα είναι εάν αυτές οι φυγόκεντρες δυνάμεις είναι αρκετά ισχυρές ώστε ναδιασπάσουν το σύστημα. Σε αυτό το σημείο, όμως, θα πρέπει να εξεταστούν και οικεντρομόλες δυνάμεις.
Η βασική οικονομική δύναμη που κρατά ενωμένο το σύστημαείναι ο φόβος διάσπασης. Για τις χώρες που βρίσκονται στη δίνητης κρίσης, ένα ακόμη κίνητρο είναι οι χρήσιμες πιέσεις για μεταρρυθμίσεις.Πολλοί πιστεύουν ότι το ενιαίο νόμισμα μακροπρόθεσμα θα αποδώσει. Η θέση αυτή,όμως, θα πρέπει να συμψηφιστεί με το κόστος της αντιμετώπισης των κρίσεων καιτης μείωσης της διασυνοριακής χρηματοοικονομικής ενοποίησης.
Η βασική πολιτική δύναμη είναι η δέσμευση στη ιδέα μιας ενοποιημένης Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή ελίτ έχει επενδύσει τεράστιες δυνάμειςσε αυτό το project. Οιδιεθνείς παρατηρητές συχνά υποτιμούν αυτό το ιδιαίτερα σημαντικό κίνητρο. Ανκαι η ευρωζώνη δεν είναι χώρα, είναι κάτιπολύ μεγαλύτερο από μία απλή νομισματική ένωση.
Για τη Γερμανία, η οποία είναι και το πιο σημαντικό μέλος, η ευρωζώνη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος μιας διαδικασίαςολοκλήρωσης με τα γειτονικά κράτη, που συνέβαλε στη δημιουργίακλίματος σταθερότητας και ευημερίας μετά τις καταστροφές του πρώτου μισού του20ού αιώνα. Για τα μεγάλα μέλη της ευρωζώνης αυτά που διακυβεύονται έχουντεράστια σημασία.
Η μεγάληιδέα που ενώνει τα κράτη-μέλη λοιπόν αφορά τη θέση τους στην Ευρώπη και στονκόσμο. Η πολιτική ελίτ των ευρωπαϊκών χωρών και η πλειονότητατου πληθυσμού εξακολουθούν να πιστεύουν στη μεταπολεμική ατζέντα, αν και ίσωςόχι με το ίδιος πάθος. Με τους πιο στενούς οικονομικούς όρους, ελάχιστοιθεωρούν ότι η συναλλαγματική ευελιξία θα βοηθούσε. Πολλοί εξακολουθούν ναπιστεύουν ότι οι υποτιμήσεις απλούστατα θα δημιουργούσαν μεγαλύτερο πληθωρισμό.
Εάν όντως πρόκειται για έναν απλό γάμο συμφερόντων, τότε το πιο πιθανό σενάριοθα ήταν εκείνο ενός δύσκολου διαζυγίου. Είναι, όμως, κάτι πολύ περισσότερο απόέναν γάμο συμφερόντων, παρότι απέχει ακόμη πολύ από το να εξελιχθεί σεδημοσιονομική ένωση. Οι ξένοι παρατηρητές δεν θα πρέπει να υποτιμούν την ισχύ της θέλησης που βρίσκεται πίσω από το ευρώ.
Η πιο πιθανή έκβαση -που δεν είναι καθόλου βέβαιη- είναι ένας συμβιβασμόςανάμεσα στις γερμανικές ιδέες και στην άστατη ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Θααυξηθεί η στήριξη προς τις χώρες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Ο πληθωρισμόςστη Γερμανία θα ενισχυθεί και το εξωγενές της πλεόνασμα θα μειωθεί. Η προσαρμογή θα γίνει. Θα είναι ένας δυστυχισμένος γάμος. Αλλά θα επιβιώσει. ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
ΝΤΟΥΒΝΙΑΚ: ΘΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΜΕ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
ΚΑΝΕΙ ΤΕΤΟΙΟ ΠΡΑΓΜΑ;
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
