2012-09-04 08:36:18
Φωτογραφία για Χρησιμοποιούσαν τον ΟΗΕ οι Αγγλοαμερικανοί Κυπριακό: Προωθήθηκαν πρωτοβουλίες για εξυπηρέτηση των στρατηγικών τους στόχων
ΤΟΥΒΑΓΓΕΛΗ ΚΟΥΦΟΥΔΑΚΗ 

Βιβλιοκρισία για Νίκος Χριστοδουλίδης, Τα Σχέδια Λύσης του Κυπριακού (1948-78), Αθήνα, Καστανιώτης, 2009, 332. Ενώ το κυπριακό πρόβλημα συνεχίζει να είναι ελκυστικό θέμα για έρευνα, λίγα πρόσφατα βιβλία προσφέρουν νέες ιδέες στο πρόβλημα και/ή τις εσωτερικές και διεθνείς του προεκτάσεις. Δεδομένου της αναλυτικής και συγκριτικής του προσέγγισης στα σχέδια που υποβλήθηκαν για επίλυση του κυπριακού προβλήματος (1948-78), το βιβλίο αυτό είναι ευπρόσδεκτη προσθήκη στην υπάρχουσα βιβλιογραφία. Ο μόνος περιορισμός για αυτή τη χρήσιμη εργασία είναι το γεγονός ότι είναι γραμμένη στα Ελληνικά, και αναπόφευκτα, αυτό θα περιορίσει τόσο το αναγνωστικό του κοινό όσο και την κυκλοφορία του. Το βιβλίο είναι προϊόν μαθήματος που ο συγγραφέας δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Στο δημοψήφισμα του 2004, οι Κύπριοι ορθά και μαζικά απέρριψαν ένα σχέδιο λύσης, το οποίο ετοιμάστηκε υπό την αιγίδα των Αγγλο-Αμερικανικών και των ΗΕ
. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που οι Κύπριοι κλήθηκαν να αποφασίσουν για το μέλλον τους και είναι πιθανόν να κληθούν και πάλι στο σύντομο μέλλον να αποφασίσουν για ένα νέο σχέδιο λύσης. Ο συγγραφέας ξεκάθαρα αποδεικνύει ότι κανένα από τα σχέδια λύσης που προτάθηκαν την περίοδο υπό μελέτη ξεκίνησε από μηδενική βάση. Παρά την αποτυχία προηγούμενων προσπαθειών, οι μεσολαβητές κτίζουν και αναπτύσσουν σε προηγούμενες πρωτοβουλίες. Δίνουν επίσης προτεραιότητα σε στρατηγικούς υπολογισμούς αντί σε αρχές του κράτους δικαίου και τις τοπικές ανάγκες.

 

Η περίοδος υπό μελέτη (1948-78) χωρίζεται σε τρεις φάσεις. Η αποικιακή περίοδος (1948-60) εξετάζει πώς, μετά από ελληνοκυπριακή πίεση, η Βρετανία αποφάσισε να προσφέρει περιορισμένη αυτοκυβέρνηση στο νησί. Τα σχέδια που προτάθηκαν και συζητήθηκαν περιλαμβάνουν αυτά της Διασκεπτικής Συνέλευσης το 1948, τις ιδέες που αντηλλάγησαν ανάμεσα στον Κυβερνήτη Χάρντινγκ και τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο (Οκτώβριο 1955-Φεβρουάριο 1956), το Σχέδιο Ράντκλιφ το 1956, το Σχέδιο του Κυβερνήτη Φουτ το 1958, το Σχέδιο Μακμίλλαν το 1958 και τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου το 1959 βάσει των οποίων παραχωρήθηκε στην Κύπρο η ανεξαρτησία. 

 

Τα διάφορα σχέδια που υποβλήθηκαν από τους Βρετανούς την περίοδο αυτή χαρακτηρίζονται από την επικράτηση στρατηγικών υπολογισμών έναντι των δικαιωμάτων και συμφερόντων των Κυπρίων, την απώλεια του ελέγχου από τους Βρετανούς των διαπραγματευτικών πρωτοβουλιών λόγω της στρατηγικής τους εξάρτησης από την Άγκυρα, τη βρετανική δέσμευση προς την Τουρκία το Δεκέμβριο του 1956 ότι η μειοψηφούσα κοινότητα θα έχει ξεχωριστό δικαίωμα αυτοδιάθεσης, την αποτυχία της Βρετανίας να προτείνει ξεκάθαρες προτάσεις σε σχέση με το μέλλον της Κύπρου πέραν της πρότασης για επταετή μεταβατική περίοδο αυτοκυβέρνησης, τον ελληνοκυπριακό φόβο για διχοτόμηση που επιβεβαιώθηκε με το Σχέδιο Μακμίλλαν το 1958, και τις βρετανικές πολιτικές που παραχώρησαν στην Τουρκία ίσα δικαιώματα για την Κύπρο, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία είχε παραιτηθεί των δικαιωμάτων της στην Κύπρο σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923.

 

 Η δεύτερη φάση του βιβλίου καλύπτει την περίοδο 1963-74, από την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από την κυπριακή κυβέρνηση μέχρι την τουρκική εισβολή. Αυτή η περίοδος περιλαμβάνει την υποβολή από την κυπριακή Κυβέρνηση των 13 σημείων για αντιμετώπιση των δυσλειτουργικών προνοιών του επιβαλλόμενου από το εξωτερικό συντάγματος, τις τέσσερις μορφές του Σχεδίου Άτσεσον το 1964, την ειρηνευτική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο, τις ελληνοτουρκικές συνομιλίες για την Κύπρο, και τις υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών κυπριακές διακοινοτικές συνομιλίες, οι οποίες, παρά την επιτυχία τους, τερματίστηκαν απότομα μετά το υποκινούμενο από την ελληνική Χούντα πραξικόπημα ενάντια στην κυβέρνηση της Κύπρου και την επακόλουθη τουρκική εισβολή. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών στην εξεύρεση μόνιμης λύσης του κυπριακού προβλήματος, την κυριαρχία ψυχροπολεμικών στρατηγικών παραγόντων, οι οποίοι έθεταν τα συμφέροντα της Τουρκίας και του ΝΑΤΟ υπεράνω αυτών των Κυπρίων, την πλήρη περιφρόνηση από τις ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, Τουρκία και Ελλάδα της κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας, σχέδια για την ανατροπή και την αποσταθεροποίηση της εκλεγμένης κυπριακής Κυβέρνησης, και την απαρχή του γεωγραφικού διαχωρισμού των δύο κυπριακών κοινοτήτων, που ολοκληρώθηκε με το εθνικό ξεκαθάρισμα που διενεργήθη από τις τουρκικές δυνάμεις με την τουρκική εισβολή του 1974. * Η βιβλιοκρισία δημοσιεύθηκε στο Μodern GreekStudies Υearbook, UniversityofΜinnesota (edited byΤheofanis G. Stavrou), Volume 26/27, 2010/2011, σσ. 389-391.

 

* Ο Βαγγέλης Κουφουδάκης είναι ΡrofessorΕmeritus, Ιndiana University-Ρurdue UniversityΟ Βαγγέλης Κουφουδάκης είναι ΡrofessorΕmeritus, Ιndiana UniversityΡurdue University

Μύθος τα περί χαμένων ευκαιριών

Ο ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗΣσυστηματικά και μεθοδικά εξετάζει και συγκρίνει τα σχέδια λύσης που υποβλήθηκαν την περίοδο 1948-78. Κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει διορατικές παρατηρήσεις για τη λογική του κάθε σχεδίου, τους στόχους του και τη σχέση του με προηγούμενα σχέδια. Το κεφάλαιο συμπερασμάτων είναι ιδιαίτερα χρήσιμο αφού ξεκάθαρα δείχνει ότι αν και προτεινόμενα σχέδια λύσης είχαν απορριφθεί από τους Ελληνοκυπρίους, οι θεμελιώδεις πρόνοιές τους επανεμφανίζονταν σε διαδοχικά σχέδια, μια διαδικασία η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Σε αντίθεση, η ελληνική και αργότερα η κυπριακή πολιτική χαρακτηρίζεται από αμφιθυμία και αλλαγή θέσεων, την αποτυχία των Ελλήνων και Κυπρίων διαμορφωτών πολιτικής να αξιολογήσουν ορθά διεθνείς εξελίξεις και την εξάρτησή τους σε ξένες πρωτοβουλίες λύσης, και πώς τα Ηνωμένα Έθνη χρησιμοποιήθηκαν και έτυχαν κατάχρησης ως προωθητές αγγλο-αμερικανικών πρωτοβουλιών.

 

Υπάρχει πολύ μυθολογία σε σχέση με το διαιωνιζόμενο κυπριακό πρόβλημα, περιλαμβανομένης αυτής των «χαμένων ευκαιριών» για την επίλυση του προβλήματος. Προσεγμένες και αντικειμενικές αναλύσεις, όπως αυτή του Νίκου Χριστοδουλίδη, βοηθούν να διαλυθεί αυτός ο μύθος, παρουσιάζοντας σε τι πραγματικά αποσκοπούσαν τα σχέδια αυτά και τις συνέπειές τους. Συγχαίρω τον συγγραφέα που μας προσέφερε τέτοιο χρήσιμο βιβλίο. Ελπίζω ότι σύντομα θα δημοσιεύσει ένα δεύτερο τόμο που θα εξετάζει την περίοδο από το 1978. Το βιβλίο υπό ανάλυση συμπληρώνετα με ένα χρήσιμο παράρτημα το οποίο περιλαμβάνει σε ελληνική μετάφραση την αλληλογραφία ΜακαρίουΧάρντινγκ και το Σχέδιο Ράντκλιφ με το επεξηγηματικό του σημείωμα. Ο τόμος συμπληρώνεται με μια καλή βιβλιογραφία με πρωτογενείς και δευτερογενείς ελληνικές και αγγλικές πήγες. Το βιβλίο αυτό θα πρέπει να διαβασθεί από οιονδήποτε ενδιαφέρεται για το κυπριακό πρόβλημα, περιλαμβανομένων αυτών που ενδιαφέρονται και εμπλέκονται στις, με πρωτοβουλία των ΗΕ/ΗΠΑ, τρέχουσες συνομιλίες.

«Εποικοδομητική ασάφεια» κυριάρχησε μετά το 1974 Η τρίτη φάση του βιβλίου επικεντρώνεται στις διπλωματικές πρωτοβουλίες και προτάσεις λύσεις από την τουρκική εισβολή του 1974 μέχρι την υποβολή το 1978 του Αμερικανο-Βρετανο-Καναδικού Σχεδίου, γνωστό ως το «Σχέδιο ΑΒC». Με σχεδόν το 37% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας υπό τουρκική κατοχή και το εθνικό ξεκαθάρισμα της κατεχόμενης Κύπρου, νέες «πραγματικότητες» δημιουργήθηκαν για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Οι διπλωματικές πρωτοβουλίες για την Κύπρο μετατοπίζονται προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, με τη Βρετανία και τα Ηνωμένα Έθνη να διαδραματίζουν υποστηρικτικό ρόλο. Αυτό έγινε εμφανές με την παρουσίαση στα Ηνωμένα Έθνη από τον Κίσινγκερ το 1979 των «Πέντε Σημείων» για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος.  

Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο οδήγησε στο εμπάργκο όπλων του Κογκρέσου, λόγω της παραβίασης του αμερικανικού νόμου από την Τουρκία, και στις προσπάθειες από τις κυβερνήσεις Φορντ και Κάρτερ για άρση του εμπάργκο. Η κυβέρνηση Κάρτερ πέτυχε το στόχο αυτό το καλοκαίρι το 1978, έχοντας πείσει το Κογκρέσο ότι η άρση του εμπάργκο θα διευκόλυνε αμερικανική πρωτοβουλία για λύση του Κυπριακού. Αυτή η δέσμευση είχε ως αποτέλεσμα το «Σχέδιο ΑΒC» το 1978. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από την απευθείας αμερικανική εμπλοκή στις συνομιλίες για την Κύπρο. Ο Κλαρκ Κλίφορντ έπεισε τον Πρόεδρο Μακάριο να αποδεχθεί την έννοια της «διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας» ως τη συνταγματική βάση για επίλυση του Κυπριακού, την «εποικοδομητική ασάφεια» συνταγματικών εννοιών όπως η «διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία», η οποία επέτρεπε την υποβολή σχεδίων, τα οποία ουσιαστικά νομιμοποιούσαν το αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής, και την αποδοχή από τους Ελληνοκυπρίους συνταγματικών δομών όπως αυτή της «διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας». Ωστόσο, οι πλείστες προτάσεις άφησαν ανοικτό για μελλοντική διαπραγμάτευση θέματα ζωτικής σημασίας για τους Ελληνοκυπρίους, όπως την αποχώρηση των τουρκικών κατοχικών δυνάμεων, την επιστροφή των εκτοπισμένων, εδαφικές παραχωρήσεις και τις «τρεις ελευθερίες».
InfoGnomon
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΟ NEWSNOWGR.COM
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ